Een voormalige kamelenhandelaar en gevreesde militieleider is in het hartje van de macht beland in Khartoum. Generaal Mohamed Hamdan Daglo, alias Hemedti, behoort tot de giftige erfenis van de in april afgezette president Omar al-Bashir. Hemedti’s strijders van de Rapid Support Forces (RSF) sloegen begin juni in de Soedanese hoofdstad een volksopstand neer en doodden ruim honderd demonstranten, verkrachtten vrouwen en wierpen hun lijken in de Nijl, vielen ziekenhuizen aan, weerhielden artsen ervan slachtoffers te helpen. Afgelopen weekeinde schoot zijn RSF-soldaten opnieuw met scherp op tienduizenden demonstrerende Soedanezen in verscheidene steden.
De jonge demonstrant Abdul vertelt via de telefoon vanuit Khartoum hoe hij 3 juni bij de ontruiming van de sit-in bij het militaire hoofdkwartier wegrende voor de soldaten van Hemedti. „We zochten bescherming bij de regeringssoldaten, maar zij waren ontwapend. Met tranen in hun ogen zagen zij toe hoe we werden afgeranseld en gedood door Hemedti’s mannen”. Op een protestbord van de betogers stond: ‘RSF is de Janjaweed en Hemedti is de nieuwe Bashir’.
Het mishandelen van burgers was het handelsmerk van de Arabische Janjaweed in Darfur. Bij de begin deze eeuw opgelaaide oorlog in de westelijke regio bleef geen familie van Afrikaanse afkomst gespaard. „De strijders van de Janjaweed kwamen eerst op hun paarden uit de heuvels en omsingelden ons. Toen volgden de regeringssoldaten. Ze doodden onze kinderen, blinden, gehandicapten, alleen de sterken onder ons konden wegrennen naar de heuvels. Onze huizen werden in brand gestoken”, vertelden bewoners in 2004 deze krant. „De verkrachtingen, moorden, martelingen, al deze verschrikkingen zijn in onze harten opgeslagen”.
Amuletten
Bashir creëerde tijdens de oorlog in het verafgelegen Darfur een monster dat nu in de hoofdstad onbeheersbaar is geworden en het land in een oorlog dreigt te storten. Hemedti’s RSF-soldaten in zandkleurige uniformen bewaken in Khartoum regeringsgebouwen, banken en staan op strategische straathoeken. Aan de spiegels van hun met zware wapens beladen pick-ups hangen amuletten om hen voor ongeluk te behoeden, magie uit de bushdagen. Hemedti, nummer twee in de regerende Tijdelijke Militaire Raad, bezoekt leiders in het Midden-Oosten, in Soedan smeedt hij verbonden met invloedrijke tribale leiders. Alles wijst erop dat hij de scepter zwaait, de opdracht gaf de sit-in te ontruimen en overleg met de burgeroppositie stopzette.
De oorsprong van de Hemedti en de RSF ligt in Darfur, waar in 2001 een burgeroorlog plaatsvond. Leden van Bashirs veiligheidsdiensten rekruteerden toen onder Arabische stammen een militie, de Janjaweed. Maandenlang ontkende de regering elke band met hen maar op een bijeenkomst in 2004 in Darfur werden de leugens doorgeprikt. Arabische militiestrijders in legeruniform op met bonte doeken bedekte paarden en kamelen salueerden naar president Bashir die hun toeriep: „Jullie zijn onze volksstrijdkrachten.”
Het is een oude politiek van heersers in Khartoum: omdat het land zo uitgestrekt is, zetten ze milities in bij de bestrijding van opstanden in de periferie. De Britse kolonisten begonnen ermee en onafhankelijke regeringen zetten dit beleid voort. Zuid-Soedan, sinds 2011 onafhankelijk, ondervond de desastreuze gevolgen toen miljoenen bewoners door talrijke Arabische milities en regeringssoldaten werden gedood, afgevoerd als slaven en hun dorpen in de as gelegd. In Darfur paste de overheid in 2002-2003 zo’n beleid van verschroeide aarde toe: meer dan 200 000 doden en honderdduizenden ontheemden.
Handelen in kamelen
De in 1975 in buurland Tsjaad in een Arabische clan geboren Hemedti was als kind naar Darfur geëmigreerd, waar hij voortijdig de basisschool verliet en ging handelen in kamelen. Hemedti was bij het begin van de oorlog in Darfur een jonge strijder in de Janjaweed. Toen Bashir in 2013 de RSF oprichtte, benoemde hij Hemedti tot militiehoofd. Mensenrechtenorganisaties beschuldigden hem van het afbranden van Afrikaanse dorpen.
De overheidstactiek om onopgeleide hulptroepen in te zetten kreeg een nieuwe dimensie met Hemedti aan het hoofd van de RSF. Niet alleen de Janjaweed, ook andere milities gingen onder de vlag van de RSF vechten en overal in de Sahel werden nieuwe strijders gerekruteerd. RSF-strijders hielpen opstanden onderdrukken in de opstandige regio’s de Nubabergen, Blauwe Nijl en in al in 2013 assisteerden ze bij de onderdrukking van volksdemonstraties in Khartoum. Vanaf 2016 zette de regering hen ook in om langs de grenzen migranten uit Ethiopië en Eritrea aan te houden, een politiek geëntameerd door een hulppakket van de Europese Unie aan Soedan.
Circa tienduizend RSF-soldaten vechten sinds 2015 in Jemen aan de zijde van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie. Dat levert Hemedti geld en goede vrienden op. Bashir gaf Hemedti een goudmijn cadeau in Noord-Darfur en zo groeide hij uit tot een zakenmagnaat. Hij exporteerde het goud naar de Emiraten, waar de militieleider ook goede connecties heeft.
‘De lijfwachten van Bashir’ heette Hemedti’s RSF. Hun geschatte aantal is tussen de dertigduizend en vijftigduizend, van wie in Khartoum ruim tienduizend. „Na mij de zondvloed”, moet Bashir hebben gedacht over de kans te worden afgezet. Hij zette een caleidoscoop van militaire strijdkrachten op, zoals het reguliere leger, de Volksstrijdkrachten, geheime dienst en milities. Alle eenheden beschikken over zwaar militair materieel en beconcurreren elkaar voor fondsen. Dertig jaar lang beschermde deze verdeel-en-heerspolitiek hem tegen militaire coups.
Hemedti, nu nummer twee in de Tijdelijke Militaire Raad, wil volgens diplomaten de nieuwe president worden. Vermoedelijk verafschuwen de generaals in het reguliere leger de ongeletterde bushstrijders van Hemedti. Tweespalt in het leger opent het doemscenario van een burgeroorlog. „Het leger zal hem niet oneindig dulden”, voorspelt een journalist (die anoniem wil blijven) in Khartoum. „Als Hemedti niet wordt gestopt, breekt een burgeroorlog uit”.
