Op zoek naar nieuwe partners in Afrika maken de Amerikanen de president van Kenia het hof. Kenia profiteert van Oost en West.
Afrikanen kijken met groeiende twijfel naar Amerika’s rol op hun continent en ze tonen in toenemende mate sympathie voor de Chinese en Russische aanwezigheid. Dat blijkt uit een recente opiniepeiling van Gallup. In het licht van tanende westerse invloed had het bezoek van de Keniaanse president William Ruto aan Washington, vorige week, grote symbolische waarde. Na een ontvangst op de rode loper en een royaal staatsdiner met vijfhonderd gasten kwam Ruto terug met allerlei financiële lekkernijen. President Joe Biden wees Kenia aan als eerste „grote niet-NAVO-bondgenoot” van de VS in Afrika bezuiden de Sahara bij wat het eerste staatsbezoek aan de VS was voor een Afrikaanse leider in bijna zestien jaar.
Amerikaanse soldaten moesten het veld ruimen in de Sahel-landen, in het kielzog van anti-Franse sentimenten in Mali, Burkina Faso en Niger. In Niamey, de hoofdstad van Niger, waren de Amerikaanse militairen nog hun spullen aan het pakken toen Russische troepen van het Africa corps (voorheen huurlingenleger Wagner) hun bases innamen. Washington zoekt daarom in Oost-Afrika een nieuwe partner voor terroristenbestrijding en Ruto wil zichzelf positioneren als een pan-Afrikaanse leider van het continent voor zaken als handel, veiligheid, klimaat en financiën.
De meeste toezeggingen voor Kenia kwamen van de Amerikaanse privésector. Het grootste presentje is de belofte van een Amerikaans bedrijf om een ruim vierhonderd kilometer lange snelweg te bouwen van hoofdstad Nairobi naar havenstad Mombasa, de langste in Afrika. Die komt te liggen naast een door China gebouwde spoorlijn. Verder kondigden Microsoft, Google en Coca-Cola nieuwe investeringen aan. De Amerikaanse overheid beloofde geld voor onder meer corruptiebestrijding, hervorming van het politieapparaat en van de gevangenissen. De status van niet-NAVO-bondgenoot geeft Kenia toegang tot militaire expertise en speciale wapens.
Gespannen verhoudingen
Zo moet Kenia Amerika’s beste vriend in Afrika worden. In de Oost-Afrikaanse regio komt het veel grotere Ethiopië niet in aanmerking voor zo’n positie omdat premier Aby Ahmed het land in talrijke oorlogen stortte, de Oegandese leider Museveni ontpopt zich steeds meer als autocraat en met president Paul Kagame van Rwanda zijn de verhoudingen gespannen door de betrokkenheid van zijn land bij de oorlog in Oost-Congo.
Kenia was altijd al een goede bondgenoot van de Amerikanen, maar er viel een boel goed te maken. Na het verkiezingsgeweld in 2007 en 2008 deinsde de toenmalige president Obama ervoor terug Kenia te bezoeken. Toenmalig hoofdaanklager Fatou Bensouda van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag had in 2012 toenmalig vicepremier Uhuru Kenyatta en Ruto aangeklaagd wegens veronderstelde betrokkenheid bij dat geweld. Daarbij vielen twaalfhonderd doden en een kwart miljoen Kenianen raakten ontheemd.
Hoewel de toenmalige Amerikaanse ambassadeur voor de verkiezingen het advies had gegeven om niet op Kenyatta of Ruto te stemmen, sloten de twee Keniaanse leiders een pact en wonnen ze in 2013 samen de verkiezingen. De zaak tegen Kenyatta werd uiteindelijk geseponeerd. Het proces tegen Ruto werd gestaakt nadat getuigen zich hadden teruggetrokken of hun verklaringen hadden veranderd, als gevolg van omkoping en intimidatie. Toen Obama uiteindelijk in 2015 Kenia bezocht, behoorde Ruto niet bij het ontvangstcomité op de luchthaven, om de Amerikaanse president niet in diplomatieke verlegenheid te brengen als hij de hand zou moeten schudden met een wegens schending van mensenrechten aangeklaagde vicepresident.
Verschuiving
Aan Amerikaanse kant had Trump de verhoudingen stevig verzuurd door Afrikaanse landen „shithole countries ” te noemen. Biden beloofde de verhoudingen met Afrika weer aan het halen en organiseerde in 2022 een Amerikaans-Afrikaanse topconferentie in Washington, maar kwam zijn daar gemaakte belofte om het continent te bezoeken niet na. Investeringen van het Westen bleven intussen sterk achter bij die van China.
Andere landen stappen in het vacuüm. De verschuiving van Afrika’s blik van West naar Oost is al gaande sinds de eeuwwisseling, met miljarden aan Chinese investeringen in infrastructuur. Daar is Rusland nu bijgekomen door groeiende militaire aanwezigheid. Afrikaanse landen hebben lessen geleerd uit de Koude Oorlog, toen ze partij moesten kiezen tussen het Westen en de Sovjet-Unie. Ze willen nu een meer ongebonden koers varen. „De vraag is niet of we ons richten op het Oosten of het Westen, we richten ons voorwaarts”, zei Ruto in Washington.
Kenia verwelkomde daarom vorig jaar president Ebrahim Raisi van zijn belangrijke handelspartner Iran en tijdens Ruto’s bezoek aan Washington werd een Keniaanse delegatie in Beijing ontvangen om te praten over een nieuwe lening om de Chinese spoorlijn van Mombasa naar Nairobi te verlengen naar de grens met Oeganda. Inmiddels heeft Kenia een schuldenlast opgebouwd van 85 miljard dollar (70 procent van het bbp). Zes miljard daarvan is bij China. De Keniaanse bevolking betaalt daarvoor de rekening en wordt opgestapeld met steeds meer belastingen, waardoor de populariteit van Ruto stevig is gedaald. De Keniaanse president vroeg aan Biden te helpen bij de verlichting van de schuldenlast van Afrikaanse landen.
Ondanks de balanceerkunst, om zowel van Oost als West te profiteren, nam Kenia wel een pro-westerse houding aan in de oorlog in Oekraïne. Het is bovendien een van de trouwste bondgenoten van Israël in Afrika. Als geste aan Amerika stuurt het binnenkort duizend politieagenten naar het door bendegeweld geteisterde Haïti. Dit besluit kan evenwel op weinig steun rekenen onder de Kenianen die zelf met soortgelijk geweld in afgelegen streken zijn geconfronteerd. Zo geniet Ruto door zijn talrijke buitenlandse reizen meer gezag in het buitenland dan in zijn eigen land.
