Op 29 juli overleed Stephen Ellis, een groot Afrika kenner. Hieronder het overlijdensbericht van het Afrika studiecentrum in Leiden, gevolgd door een persoonlijk vaarwel.
In Memoriam Stephen Ellis, 1953-2015
We are very sad to report that Prof. Stephen Ellis died on July 29, 2015. Stephen had leukemia, a disease that first manifested itself three years ago, and was treated effectively until three weeks ago. With great admiration we have seen how Stephen coped with his illness, and until very recently worked on a book manuscript about his most recent research, a history of Nigerian organized crime, which is virtually ready.
Stephen Ellis was born in Nottingham, Great Britain on June 13, 1953. He studied modern history at the University of Oxford and did his doctoral exam there in 1981. He studied a revolt in Madagascar in the late 1890s, that was published by Cambridge University Press (the ‘Rising of the Red Shawls’, in 1985). Later he published a book about Madagascar in French (‘Un Complot à Madagascar’, 1990, Karthala). In 1979-1980 he had worked as a lecturer at the University of Madagascar, but that was not his first time in Africa: when he was eighteen years old he worked as a teacher in Douala, Cameroon. Between 1982 and 1986 he was head of the African sub-region at the International Secretariat of Amnesty International in London, followed by a position as Editor for the Africa Confidential newsletter. In 1991-1994 Stephen became the General Secretary and later Director of the African Studies Centre in Leiden, followed by an assignment for the Netherlands Ministry of Foreign Affairs (for the Global Coalition for Africa; it resulted in his book ‘Africa Now’, published in 1996) and a position as senior researcher at the ASC until now. He was also appointed Desmond Tutu Professor at the Vrije Universiteit in Amsterdam from 2008 onwards for two days per week.
Stephen Ellis is the ASC’s most prominent scholar, and one of the key researchers in African Studies in the world. The library of the ASC has 82 of his publications. Many of those publications deal with recent or historical political developments in Africa or, often together with Gerrie, about religion in Africa. He wrote most extensively about South Africa, Madagascar, Liberia and Nigeria, but also about Togo, Zambia, and Sierra Leone. Stephen Ellis’ personal page at Google Scholar shows that 4,700 colleagues cited his many publications so far. His most popular book is ‘The Criminalization of the State in Africa’, which he wrote together with Jean-François Bayart and Béatrice Hibou and which was published in 1999 (after a French version that was published two years earlier). Other books that became famous were ‘The Mask of Anarchy: the destruction of Liberia and the religious dimension of an African civil war’ (2001), ‘Worlds of power: Religious thought and political practice in Africa’ (together with Gerrie ter Haar, 2004) and ‘Comrades against apartheid: the ANC & the South African Communist Party in exile’ (together with Tsepo Sechaba, 1992). Among his recent publications are: ‘External Mission: the ANC in exile, 1960-1990’ (2013), ‘Season of rains: Africa in the world’ (2012; there is also a version in Dutch, ‘Het Regenseizoen’) and ‘West Africa’s international drug trade’ (2009).
With sadness in our heart,
Ton Dietz, on behalf of the African Studies Centre and the ASC Community
Zonder historisch inzicht valt Afrika niet te vatten. En Ellis leverde dat begrip van Afrika’s verleden en van zijn zielenleven. Op bezoek bij Ellis in zijn grachtenpand in Amsterdam stond de bezoeker al snel met hem voor zijn boekenkast. Talloze journalisten en onderzoekers in zijn geboorteland Engeland en zijn woonplaats Nederland zijn hem daarvoor dankbaar, zonder zijn bijdrage om Afrika te ontleden zou de journalistiek over dit ingewikkelde werelddeel misschien nog oppervlakkiger zijn geweest.
Wanneer nieuwkomers in Afrika mij vragen twee boeken te noemen voor een beter begrip, noem in steevast een boek van zijn hand: het in 1999 uitgekomen The Criminalization of the state in Africa, een coproductie met de al even bezielde Afrikakenners Jean-Francois Bayart en Béatrice Hibou. Hoe vooruitziend was hij! Nog voordat de Sahara en de Sahel veranderden in een dievenhol voor handel in gijzelaars, drugs, migranten en religieuze fanaten met lange baarden schreef hij over de opkomst van de narcostaten. Eens zullen drugmagnaten meer invloed op regeringen hebben dan het Internationale Monetaire Fonds(IMF), betoogde hij. Sindsdien, om maar één voorbeeld te geven, overtreft in Mali de macht van criminelen die van de overheid. “Staten zijn geïmplodeerd onder de invloed van de economische crisis en neoliberale hervormingsprogramma’s en door een gebrek aan legitimiteit van de politieke instituties”. Afrika erfde uit de koloniale tijd economieën van afpersing en plundering en de liberalisering van Afrika’s economieën in de jaren negentig onder druk van het Westen en het IMF versterkte juist de invloed van de informele netwerken ipv dat het tot beter bestuur leidde.
Zonder kennis van de diepe religieuze ervaringswereld kan de politieke en sociale wereld van Afrika niet worden begrepen. In zijn boek, geschreven samen met zijn echtgenote Gerrie ter Haar, schreef hij zo overtuigend over water- en boomgeesten dat de lezer in die denkrichting wordt gedwongen en de gelovigen gaat geloven. Ellis keek op kalme en neutrale wijze naar deze bijna obscure zaken. Schrijvend over de eeuwenoude, geheime gemeenschappen in Liberia die het dagelijkse leven van een ieder er bepalen, merkte hij in een voetnoot op dat ook de Liberiaanse president Charles Taylor wel eens een hapje mensenvlees had genuttigd om zijn spirituele krachten te sterken.
Ellis was ook een simpele journalist en schoot snel van zijn heup zonder daarvoor soms de nodige bewijzen te leveren zoals vereist in de journalistiek. “Het móet gewoon waar zijn”, zei hij dan vol overtuiging. Maar hij maakte van zijn journalistieke onthulling geen sensatie.
Ellis kwam uit een Brits arbeidersgezin en verloochende zijn afkomst niet en sprak in simpele en recht-toe-recht aan woorden, zonder pretenties. Zo fungeerde hij als academicus, maar altijd een beetje excentriek. Hij schreef rapporten voor het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse zaken over de internationale drugshandel en voor het Nederlandse ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Hij werkte als redacteur van het gezaghebbende blad Africa Confidential en van African Affairs.
We zullen je missen.
