Hij is een wereldberoemde journalist, maar zijn gezicht kan hij niet tonen. Bij het maken van een afspraak gebruik ik wisselende telefoonnummers en ga naar een geheime plaats in de Ghanese hoofdstad Accra. En dan staat- zonder masker- plots een kleine, weinig flamboyante man met dubbele brillenglazen voor me. Anas Aremeyaw Anas ontpopt zich als een ware Batman. “Ik vecht tegen de slechteriken”, zegt hij en zet een krullenbol en masker met een haag kraaltjes op voor het interview. Tijdens het gesprek probeert mijn blik door zijn haag kraaltjes heen te dringen. Anas excuseert zich: “Ik wil je mijn verhaal vertellen én blijven leven. Daarom bewaar ik mijn anonimiteit. Dat is mijn geheime wapen. Door mijn werk maakte ik vele vijanden”.
Anas(ongeveer 38 jaar) hulde zich in vele gedaantes sinds hij in 1999 als undercover journalist begon. Als een rots bijvoorbeeld, om smokkel bij een grenspost te filmen. Of hij deed zich voor als gek om misstanden te beschrijven in een psychiatrische inrichting. In Tanzania liep een heksendokter in de val van Anas toen hij met een albino langs kwam om diens (prothese)arm te verkopen. Hij deed zich voor als bedelaar om geld afpersende politieagenten te betrappen en verkleedde zich als Amerikaanse werker op een booreiland in het Midden-Oosten om een syndicaat hoerenhandelaren te ontmaskeren.
Zijn grootste scoop kwam vorig jaar met onthullingen over corruptie in de Ghanese rechtbanken. Na maanden undercoverwerk presenteerde hij voor 6500 toeschouwers in het Internationale Congrescentrum van Accra 500 uur filmmateriaal met beelden van twaalf rechters van het Hooggerechtshof en 22 lagere rechters die smeergeld aannamen. Ze bleken voor zo weinig als een geit bereid zich te laten omkopen en een vonnis aan te passen. Ghana was in rep en roer, de rechtspraak in opspraak.
Anas, zoon van een militair, groeide op in de kazernes en leerde als kind het onrecht kennen aangericht door ongedisciplineerde soldaten. Hij studeerde journalistiek maar realiseerde zich al snel dat een rechtenstudie hem meer van pas kwam. Hij ontving 14 internationale prijzen voor zijn werk en eind 2014 riep het Pan-Afrikaanse maandblad New African hem uit tot “een van de meest invloedrijke Afrikanen van het jaar”. President Obama, bij zijn bezoek in 2009 aan Ghana, noemde hem “een moedige journalist die zijn leven in de waagschaal stelt om de waarheid te vertellen”. Anas haalt zijn schouders op. “Bedreigingen? Ach ja, het is normaal. Dat geldt voor iedere Afrikaanse journalist. Als niemand je bedreigt, dan trap je kennelijk niet op gevoelige tenen en doe je dus je werk niet goed”.
Met zijn bedrijf Tiger Eye Private Investigations en in samenwerking met Al Jazeera en andere media doet hij onderzoek op het gehele continent. “Het onderzoek naar corruptie onder Ghanese rechters was aanvankelijk een proefproject, we richten ons op de rechtspraak in Kenia en Nigeria. Met de rechten in die landen staat het er verschrikkelijk slecht voor”. De grootste uitdaging voor Afrika is volgens hem verbetering van de rechtspraak. “Rechters zijn de laatste hoop op gerechtigheid in Afrika. Corruptie in het gerechtelijk apparaat vernietigt het hele weefsel van de samenleving”.
Willy Mutunga, de opperrechter van Kenia, probeert corruptie te bestrijden in zijn eigen gerechtelijke apparaat. Hij ondervindt grote tegenstand omdat andere afdelingen van de overheid corrupt zijn, zoals de nationale anticorruptie commissie. Mutunga beschrijft zichzelf als iemands die een tijger onder controle probeert te krijgen terwijl het beest hem probeert te verslinden. “Ik sympathiseer met hem”, zegt Anas. “Als je de waarheid verkondigt, sta je er altijd alleen voor. Tiger Eye staat open voor verzoeken van Afrikaanse opperrechters om te helpen hun instituties te zuiveren van corruptie”.
Volgens Anas verschuilen de werkelijke machthebbers van het continent zich. “De kartels en de maffia’s maken de dienst uit in Afrika”, zegt hij. Bestudeer de parlementen en de rechtbanken. Niet zij nemen de besluiten maar de zakenimperiums op de achtergrond. In Afrika is het geld aan het woord. (The money is doing the talking). We moeten die kartels ontmaskeren”.
Sommige rechters stapten naar de rechter omdat zijn materiaal “onrechtmatig” zou zijn verkregen. De combinatie van journalist, detective en moralistische scherpschutter is controversieel. Brengt hij mensen in verleiding? Zijn kraaltjes beginnen te trillen en zijn stem stijgt. “Dankzij mijn werk kreeg een mensenhandelaar 45 jaar cel, een drugsdealer acht jaar, cacaosmokkelaars zitten voor 16 jaar vast en 12 hooggerechtshofrechters en 22 lagere rechters zijn ontslagen”, zegt Anas. “Zoveel mensen gingen dankzij mij de cel de cel in. Het gaat om het resultaat”.
Dit stuk verscheen in NRC Handelsblad op 8-4-2016
Foto Marleen Zevenbergen
