“De regering zal alle corruptie de kop indrukken”. Sla tegenwoordig een Keniaanse krant open en het oog valt onvermijdelijk op een verhaal over corruptie. Maar deze kop dateert niet van gisteren, niet van vorige maand of vorig jaar. Nee, het is een krantenkop van 20 januari 1968. Als er iets duurzaam is in Kenia dan is het corruptie, evenals de talrijke beloftes van de overheid om er een einde aan te maken. Toch is er nog nooit een hoge Keniaan voor bestraft en de diefstal van overheidsgelden is groter dan ooit.
“Waarom is mijn elektriciteitsrekening opeens zo hoog”, klaagde een verbaasde Keniaanse vriend van me. Onlangs kreeg hij het antwoord, toen de gehele leiding van het staatsbedrijf werd gearresteerd wegens corruptie, onder meer met het sjoemelen van facturen.
“Zit er geen lood en kwikzilver in de suiker”, vroeg een andere vriend die ik een kop thee aanbood. Door corruptie bij belastingvrije invoer kwamen tonnen vergiftigde suiker op de markt, dreigen miljoenen Kenianen werkzaam in de plaatselijke suikerindustrie hun banen te verliezen maar maakten enkele zakenlui en politici in korte tijd een heleboel poen.
Corruptie hoort bij Kenia. Neem ieder jaar de dag waarop de regering haar begroting bekendmaakt. Dat is een feestdag voor de gulzige magnaten van de kartels. Ze bestuderen de beschikbaar gestelde financiën voor de aankoop van goederen en diensten. Bij een corruptieschandaal drie jaar terug bij de overheidsinstantie de National Youth Service (een instelling voor de bestrijding van jeugdwerkeloosheid) kochten ambtenaren allerlei veel te duur meubilair en verdonkeremaanden zo zeven miljoen euro’s. Ze schaften condoomautomaten aan van ieder 250 dollar en televisies ter waarde van 17000 dollar. Onlangs brak een vrijwel identiek schandaal uit bij dezelfde instelling waarbij dit keer ruim zeventig miljoen euro verdween. De leiding van dit ministerie zit nu net als de collega’s van het stroombedrijf in de beklaagdenbank.
Dus is de eerste vraag aan John Githongo, die al vele jaren de anticorruptie tsaar van Kenia wordt genoemd, of de huidige anti corruptie campagne het grootste gevecht tegen corruptie uit de Keniaanse geschiedenis is. Hij barst spontaan in een lachbui uit. “Zeker, de huidige anticorruptie campagne is het grootste theater ooit opgevoerd. Het is ook een tragedie, want het moet nog blijken of alle onthullingen in de kranten niet in scene zijn gezet”.
Githongo was hoofd van Transparancy International in Kenia en na 2002 korte tijd minister van corruptiebestrijding. “Ik houd er niet van om dieven te vergelijken. Maar de regering van de huidige president Uhuru Kenyatta is de corruptste uit de Keniaanse geschiedenis”, stelt hij. Een open, deels democratisch politiek model kan corruptie in de hand werken. De autocratische president Daniel arap Moi (1978-2002) hield de politici in de hand door een strak gecontroleerd patronagesysteem. Iedereen mocht stelen wat hij evenredig politiek waard was voor de president. Die strak geleide diefstal bestaat niet onder de in 2013 bij vrije verkiezingen gekozen Kenyatta. Zo sloeg de kleptocratie op hol.
Edward Ouko, de president van de Rekenkamer, schrijft er ieder jaar lijvige rapporten over die in een diepe la verdwijnen. “Als we niet uitkijken, zal de corruptie ons verzwelgen”, waarschuwde hij onlangs. Volgens hem wordt de diefstal op het “hoogte niveau” gecoördineerd. De econoom David Ndii schatte onlangs dat onder “Kenyatta’s kleptocractie vanaf 2013 tot nu drie en een half miljard dollar is geplunderd”. Toch is president Kenyatta de corruptie helemaal beu, laat hij regelmatig horen. Hij wil alle politici een onderzoek laten ondergaan op basis van hun levensstijl afgezet tegen hun inkomen. Eerder opperde hij om ambtenaren bloot te stellen aan leugendetectors.
“Kenianen geloven dat de campagne van Kenyatta een behendig spel van de elite is”, zegt een sceptische Githongo, “een manier om onderling vetes uit te vechten”. Keniaanse politici gaan doorgaans in de politiek voor financieel gewin. Het is opvallend hoe snel na verkiezingen ze villa’s bouwen en stukken land bezitten. Sinds Kenyatta’s campagne tegen corruptie openden jonge Kenianen op Twitter #WeKnowYourSalary. Daar kan iedereen verdacht verkregen rijkdom van politici en zakenlui melden. Onnodig te vermelden dat ook deze digitale campagne niet tot arrestaties heeft geleid.
Het zit de Kenianen inmiddels in hun cultuur. De lange geschiedenis van corruptie roept de vraag op of bestrijding onmogelijk is geworden. Hoort het inmiddels niet zo bij het land dat er geen weg meer terug is? “Er is door corruptie zo’n giftige wolk over ons allen gaan hangen dat ieder gezin, vooral in de middenklasse, wel een fixer heeft bij de overheid. Alleen dan krijg je iets voor elkaar bij de overheid en zo profiteert er weer een ambtenaar van corruptie”, zegt Githongo.”Kenianen realiseren zich dat je alleen maar kan slagen in het leven als je onderdeel uitmaakt van zwendelpartijken”.
