De ogen van Susan Nasir zijn door langdurig huilen diep in haar kassen weggezonken. Mohamed Majid, haar jongste zoon van zeventien, is een van de meer dan zeventig demonstranten die in de Soedanese hoofdstad Khartoum de afgelopen weken door soldaten werden doodgeschoten. Hij deed mee aan de aanhoudende demonstraties tegen de militaire staatsgreep in oktober waarbij generaal Abdel Fattah al-Burhan de macht greep. ,,Majid was zeer getalenteerd”, zegt ze, ,,hij zou deze week een opleiding beginnen aan de school voor beeldende kunst”.
Susan bedekt haar gezicht met haar handen waaronder weer de tranen stromen. ,,Ik had een slecht voorgevoel op de dag van de demonstratie vorige maand. Ik legde mijn hand op zijn voorhoofd en citeerde verzen uit de Koran. Hij lachte schamper en zei: ‘mam, je denkt toch niet dat ze me door mijn hoofd gaan schieten’. Altijd als mijn kinderen gaan demonstreren kan ik de hele dag niet eten of drinken tot ze thuis zijn”. Die avond keerde Majid niet terug. Hij was in zijn hoofd geschoten.
Haar oudste zoon Ramy (33) komt naast haar zitten op het bed in hun kleine huisje in Omdurman, de satellietstad van Khartoum. ,,Het was een scherpschutter die hem vanaf een hoge verdieping in een gebouw raakte”, zegt hij met gedempte stem, ,,ik had mijn broer gewaarschuwd niet alleen naar de soldaten te kijken maar ook naar boven”. Met een brommer – want de soldaten weren ambulances bij demonstraties – probeerden vrienden Majid nog af te voeren naar het ziekenhuis, maar hij was al doodgebloed. Een pijnlijk schuldgevoel knaagt aan Ramy. Majid was net als zijn broer een rasta en dus makkelijk herkenbaar. ,,Ik werd al vele malen gearresteerd en soms denk ik dat ze het op mij hadden gemunt”.
Meedogenloze repressie
Soedan verkeert in een turbulente fase van de cyclus die het land al sinds zijn onafhankelijkheid in 1956 in zijn greep heeft, waarbij militaire regimes worden afgewisseld met korte periodes van burgerbewind. Een volksopstand van honderdduizenden in de straten van Khartoum bracht de meeste brute van alle generaals, president Omar al-Bashir, in 2019 ten val. Maar het leger voorkwam dat de burgers alleen gingen regeren en er werd een hybride civiel/militair overgangsbewind gevormd, totdat Burhan na de coup alle macht weer bij het leger terugbracht. Dit keer blijkt de woede van vooral jongere betogers nog moeilijker te onderdrukken dan voorheen. De repressie is meedogenloos: de geweldloze betogers wachten arrestaties, verkrachtingen en soldaten die gericht op hun hoofd en borst schieten.
Khartoum is veranderd in een stad van rondslingerende bakstenen, het enige wapen van de betogers. Zwartgeblakerde plekken door verbrande autobanden, resten van barricades, opgehoopt huisvuil en zwaarbewapende soldaten en milities op strategische punten scheppen een beeld van een belegerde stad, een stad in staat van oorlog en verval.
De carnavaleske sfeer die volgde op de afzetting van de sinds 1989 regerende president generaal Omar al-Bashir, de culturele evenementen bij de sit-in met honderdduizenden mensen bij het Ministerie van Defensie, het gevoel van vrijheid na een bewind dat strenge islamitische zeden afdwong tot in de slaapkamer, ze zijn omgeslagen in diepe grimmigheid.
Verkrachtingen
De brug over de Blauwe Nijl naar Khartoum Noord is vandaag open; bij demonstraties sluiten de soldaten die toegangswegen doorgaans af en trekken de stekker uit het internet. In Khartoum Noord woont de patholoog Ihsan Fagir(67). ,,Het is heel moeilijk om onze kinderen te verbieden naar de betogingen gaan”, vertelt ze. ,,We waarschuwen ze wel hun gezichten te bedekken met zonnebrillen en maskers tegen het traangas”. Ze is lid van het Dokterscomité dat een van de drijvende krachten is achter het verzet tegen de coup. Omdat gewonden vaak door militaire obstructie de ziekenhuizen niet bereiken, of omdat de soldaten zelfs traangasgranaten afvuren in de hospitalen, behandelt zij evenals andere gezondheidswerkers de gewonden op geheime plaatsen.
Ihsan Fagir is al jaren een vrouwenactivist, ook onder de in 2019 afgezette president Omar al-Bashir. Vrouwen worden nu afgeschrikt te demonstreren wegens het toenemend aantal verkrachtingen van arrestanten in legerkampen. ,,Ik leer meisjes hoe ze verkrachting kunnen voorkomen, door de benen te spannen als de verkrachting begint, of de verkrachter bij de testikels te grijpen”. Ze voerde jarenlang de groep Weg met Vrouwenonderdrukking aan.
Ze krijgt een telefoontje. Haar opvolger bij de groep, Ameera Osman, is die nacht door een groep gemaskerde soldaten uit haar huis gehaald. ,,Ze was in de badkamer, maar die braken ze open, ze rolden haar naakte lichaam in een deken en gingen er vandoor”, jammert de zus van Ameera over de telefoon. Ameera is invalide en heeft dagelijks medicijnen nodig. Maar niemand kan uitvinden door wie ze is gearresteerd en waar ze nu is, hoewel het vermoeden bestaat dat de geheime dienst verantwoordelijk is. Even later belt de echtgenoot van Ihsan Fagir om haar te waarschuwen onder te duiken. Ihsan Fagir haalt haar schouders op. ,,Ik ben een oude vrouw, mij krijgen ze er niet onder, ik ben al zovele malen gearresteerd”.
Bij het begin van de opstand die eind 2018 tegen de toenmalige leider Bashir begon was een groot deel van de betogers vrouw. In een interview met Ameera in NRC op 26-4-2019 vertelde ze hoe vrouwen het extra zwaar hadden onder de islamitisch fundamentalistische Bashir. Ameera werd in 2002 voor het eerst vastgezet wegens het dragen van een broek. ,,Vrouwen zijn kwaad omdat ze het meest zijn onderdrukt”, vertelde ze toen. ,,Zij gingen op straat staan jubelen en riepen de mannen op zich bij hun betoging aan te sluiten”.
Die tijd van spontaan verzet zoals tegen Bashir in 2019 waaraan vaders en moeders meededen heeft plaatsgemaakt voor een ondergronds georganiseerde opstand. De afkeer van militair bestuur en Burhan wordt vermoedelijk breed gedragen onder alle Soedanezen maar jongeren vertrouwen nu de politieke partijen niet meer met wie ze samenwerkten in de oppositie tegen Bashir. Ze willen geen compromissen meer sluiten met zowel militairen als de politieke partijen en wijzen onderhandelingen af. De betogers zijn nu in het merendeel ongebonden jongeren, die zich verraden voelen door Burhan maar ook de politieke partijen.
Koppig verzet
De volgende dag gaat opnieuw een ontmoeting gepaard met slecht nieuws. De afspraak met Badawi Mohamed van een verzetscomité in Omdurman gaat niet door. Hij is gisteren bij een demonstratie aan zijn hoofd geraakt door een traangasgranaat en ligt in intensive care. Bij die betoging kwamen drie mensen om. ,,Hij was iemand van voorin de frontlinie”, vertelt Yousouf Abdallah Arbab, lid van Badawi’s verzetscomité.
De ondergrondse verzetscomités vuren de strijd aan tegen het militaire regime. Daarmee werd al begonnen in 2013 tijdens een kortstondige en mislukte volksopstand tegen Bashir maar in de afgelopen twee jaar werden er nog eens honderden van dit soort comités in het geheim opgezet die ieder een speciaal team van moedige betogers aanwijzen, die zich de Boze Betogers of de Koning van de Strijd noemen. ,,Zij lopen voorop, ze beschermen zich beter dan de anderen, door bijvoorbeeld handschoenen te dragen om door op ons afgevuurde granaten op te pakken en stenen te gooien naar de soldaten en politie”.
Overal in Soedan zijn de jongeren strijdlustig om door te gaan tot generaal Burhan vertrekt. Niet alleen in Khartoum maar ook in talrijke andere steden gaan ze steeds opnieuw de straten op. Ze noemen zichzelf revolutionairen. Van een vergelijking met de Arabische lente willen ze niet weten, hun opstand is anders en Soedan is geen Arabisch land.
,,We zijn veel beter georganiseerd dan ooit het geval was tijdens de opstanden tien jaar geleden in Arabische landen”, vertelt Almoufty Abdoulmoutheb. Hij is van een ander verzetscomité en we hebben op een geheime plaats afgesproken want overal loeren geheimagenten. ,,Wij werken veel meer aan de basis onder de gewone mensen, dit is niet louter een spontane opstand. We hebben de afgelopen jaren gebruikt om onze acties te coördineren. In onze comités kiezen we op democratische wijze onze leiders. Daarom zijn we zo bestendig en kan het leger onze organisatie niet oprollen”.
De comités werken onderling goed samen, gebruikmakend van WhatsApp en telefoon. ,,Wanneer wij in onze wijk barricades opwerpen en de politie ons komt bestrijden, waarschuwen we een verzetscomité in een andere wijk om ook daar de straat op te gaan. Zo verwarren we de politie”, zegt Almoufty Abdoulmoutheb. Voor families van slachtoffers –’ ‘martelaren’ in de woorden van de betogers – zamelen ze geld in. ,,Revolutie is een cultuur voor de jeugd geworden”, gaat hij door. ,,Ik heb mijn masterstudie opgegeven, tot de revolutie is volbracht. Hoe meer bloed er vloeit, des te sterker waart de geest van de revolutie rond”.
We waren naïef
Bij de mannen pompt de adrenaline door het bloed, dat maakt ze soms roekeloos. Jonge vrouwen zijn bedachtzamer. Hanan zit te skypen in de villa van haar vader, een bij de coup afgezette minister. Ze is hoog opgeleid en in haar rijke buurt met sjieke restaurants en schoonheidssalons is ze lid van een verzetscomité. ,,Toen we het tegen Bashir opnamen was onze droom een vrij en stabiel Soedan met goed onderwijs en gezondheidszorg”, zegt ze, ,,maar oh wat waren we naïef, Bashir en Burhan zijn uit hetzelfde hout gesneden. Als we ook er in slagen Burhan omver te gooien, zijn we dan voorbereid om Soedan alleen door burgers te laten besturen, of laten we onze zege opnieuw afpakken door weer een andere generaal?”
Gisteren raakte ze licht gewond bij een betoging. Soms twijfelt ze. ,,Misschien zijn we naïef om zo door te gaan”, zegt ze. ,,Het doet zoveel pijn om iedere keer weer afscheid te moeten nemen van een medebetoger. Het is heroïsch wat er in Soedan gebeurt, maar het maakt me ook erg droevig”.
Dit artikel verscheen eerder gepubliceerd in NRC Handelsblad op 1 februari 2022
Enkele van de 79 Soedanezen die de de afgelopen weken omkwamen bij demonstraties, gekopieerd van de website van de Verzetscomités https://resistancecommittee.com/en/joint-press-release-no-to-foreign-interference-resistance-committees/
