Afrika krijgt Obama’s liefde niet cadeau. „Geen uitvluchten meer”, was de rode draad van een interview van Obama met de nieuwssite AllAfrica.com aan de vooravond van zijn bezoek aan Ghana, dit weekeinde.
„Prachtig”, reageert de Ghanese schilder Ablade Glover in de hoofdstad Accra, waar massaal wordt toegeleefd naar Obama’s komst, vanavond. „Laat Afrikaanse jongeren een voorbeeld nemen aan Obama, niet aan hun eigen leiders.”
Obama’s keuze voor Ghana als het eerste Afrikaanse land dat hij als president bezoekt, is een signaal. Het West-Afrikaanse land heeft sinds 1992 vier democratische verkiezingen gehouden, waarbij de oppositie twee keer won. De jongste verkiezingen, in december, werden met een verschil van 40.000 stemmen door de oppositie gewonnen en brachten president John Atta Mills aan de macht. Zonder onlusten.
Kenia reageerde teleurgesteld toen bleek dat Obama het geboorteland van zijn vader niet aandoet en Nigeria, de reus van Afrika, is kwaad dat het wordt overgeslagen. „Ik maak me zorgen dat de politieke partijen in Kenia niet in staat zijn tot een permanente verzoening”, zei Obama over de problemen in dat land sinds het geweld begin vorig jaar na verkiezingen. Hij hekelde corruptie, in Nigeria een groot probleem. „Als regeringsambtenaren 10, 15 of 25 procent smeergeld vragen, wordt er niet door zakenlui geïnvesteerd.”
Obama, de ‘zoon van Afrika’, maakt het continent in ieder geval trots. En zelfverzekerd. „Obama’s bezoek geeft iedere Afrikaan hoop dat ook hij hoge bergen kan beklimmen, hij heeft het aanzien van ons zwarte ras veranderd”, zegt Glover. Obama zoekt een volwassen relatie met het continent, niet een die door hulp wordt gedomineerd. Met zijn keuze voor Ghana zet hij goed bestuur voorop.
„Wat Afrika’s vooruitgang heeft belemmerd is dat wij, in het Westen, excuses hebben gezocht voor corruptie en slecht bestuur”, zei Obama tegen AllAfrica. „Want dit zou het gevolg zijn van neokolonialisme, of omdat het Westen onderdrukkend of racistisch was. Ik geloof niet in excuses. Het Westen en Amerika zijn niet verantwoordelijk voor wat er de laatste vijftien jaar met de economie van Zimbabwe gebeurde. Ze waren niet verantwoordelijk voor de soms rampzalige politiek in Afrika. Het is belangrijk dat de Afrikaanse leiders hun verantwoordelijkheid nemen en rekenschap afleggen.”
Ghana was in 1957 Afrika’s eerste gedekoloniseerde staat. Iedere Afrikaanse scholier kent Ghana’s eerste leider Kwame Nkrumah als de stichter van het moderne Afrika, het symbool van zwarte trots en broederschap. De meer dan dertig slavenforten langs de kust tonen de pijnlijke historische relatie tussen zwarte Amerikanen en hun voorvaderlijke Afrika. De zwarte Amerikaanse trompettist Louis Armstrong speelde al in 1956 in Accra en sinds 1971 vindt daar iedere twee jaar het Soul to Soul-festival plaats met artiesten als Tina Turner, Stevie Wonder en Isaac Hayes.
Wat betekent die zielsrelatie, wat verbindt mensen van Afrikaanse origine over de wereld? De energie spettert van de chaotische schilderijen van de 75 jaar oude Ablade Glover. „Dat is de levendigheid, de kracht, de energie van Afrika”, zegt hij in zijn galerie in Accra. „Dat is wat ons zwarten in de wereld verbindt. Obama kan met zijn bezoek die energie nieuw leven inblazen. Er is iets met de wereld gebeurd door zijn verkiezing.” De verbintenis stelt ook verplichtingen. „Wanneer een blanke je kritiseert over de chaos in je huis is het een belediging; wanneer je broeder dat doet, betekent het een goed advies dat je serieus moet nemen.”
John Collins is musicoloog aan de Universiteit van Accra. De Amerikaans-Ghanese relaties laten zich illustreren door de muziekgeschiedenis. „Soms zie je met muziek dat eerder aan emotionele verzoening wordt gewerkt dan via politiek”, zegt hij over het bezoek van Obama. „Het herstel van de verhoudingen tussen het verspreide zwarte ras begon al met de stationering van Britse soldaten uit het Caraïbische gebied in 1870 in West-Afrika. Ze speelden calypso en die stijl vormde de basis voor de moderne West-Afrikaanse muziek. Er is een gemeenschappelijke cultuur met zwart Amerika.”
Duizenden zwarten uit de diaspora bezoeken jaarlijks de slavenforten, net als Obama morgen. „Zijn bezoek is een keerpunt voor zwarte Amerikanen die met racisme zijn opgegroeid”, zegt Collins. „Slavernij was meer een economisch systeem, waarvan ook Afrikaanse stamleiders profiteerden die de slaven aan de blanken verkochten, dan racisme. De zwarten moeten zich van het slavernij-trauma ontdoen en het bezoek van Obama biedt daartoe de kans.”
Obama streeft naar een volwassen relatie, niet gedomineerd door schenking van scheppen ontwikkelingsgeld uit schuldbesef. „Ik juich zijn keuze toe om goed bestuur en democratie op de agenda te zetten en Ghana als goed voorbeeld te kiezen”, zegt Kojo Asante van het Centrum voor Democratische Ontwikkeling. „Wij hebben een meer concurrerende politiek dan Zuid-Afrika.”
Ghana werd in de jaren zeventig geplaagd door militaire coups en diepe sociale neergang. Schilder Glover toont zijn chaotische werk. „Ik maak altijd ongestructureerde afbeeldingen: bossen, markten, onafgemaakte gebouwen. De regeringen van Ghana dachten toen dat ik vooruitgang uitbeeldde, daarom lieten ze me met rust.”
Die repressieve tijden heeft Ghana achter zich gelaten. Maar goed bestuur en democratie zijn geen wondermiddelen. Het land is nog steeds arm en niet corruptievrij. „Economische planning is lastig met politieke partijen die elkaar bestrijden”, zegt Asante. „In China gaat dat veel makkelijker en daarom blijft ook het Chinese model aantrekkelijk voor Afrika.”
