Hij ligt te puffen in een modderplas. Bij zijn derrière borrelen luchtbellen uit zijn gistende maag en uit zijn neusgaten ontsnappen diepe zuchten. Sudan is al 44 jaar, een forse leeftijd voor een neushoorn. „Nog even en hij sterft”, vertelt Zacharias bedroefd, een van zijn permanente bewakers. „Sudan is mijn vader en broer, Sudan is mijn beste vriend.”
Sudan is de laatste van zijn soort, het enige nog levende mannetje van de noordelijke witte neushoorn. Moeizaam komt hij overeind, glijdt uit, dreigt te vallen en staat weer op. De last male standing .
Met verdriet en medelijden volgt de Nederlandse documentairemaker Floor van der Meulen hem, voor een film die gepland staat voor begin 2019. „Wat is er zo aantrekkelijk aan uitroeiing, die vraag stel ik in de film The last male standing . Waarom willen mensen uit de hele wereld Sudan ontmoeten”, vraagt Van der Meulen zich af. „Wat zegt dat over ons mensen?”
Van der Meulen maakte eerder films over Syrië, zoals Paradijsbestormers en Greetings from Aleppo*. Haar nieuwe fascinatie geldt deze neushoorn, die ze nu al twee jaar volgt.
„Ik zag een foto in de krant waar Sudan op de savanne staat met vier gewapende rangers om zich heen, zijn eigen persoonlijke bodyguard-team. Waarom moet zo’n groot en machtig en gevaarlijk dier beschermd worden door vier gewapende mannen? Dat is de wereld op zijn kop.”
Neem in Kenia de eerste weg links na de evenaar en je arriveert in Ol Pejeta, een van een reeks privénatuurgebieden onder het toeziend oog van Mount Kenya, de hoogste berg van het land. Hier heeft Sudan zijn territorium van 300 hectare. Geboren in wat nu Zuid-Soedan heet, werd hij als jong dier gevangen en overgebracht naar de Dvur Kralove, de dierentuin in het toenmalige Tsjechoslowakije. Toen waren er nog zo’n tweeduizend noordelijke witte rinocerossen.
In 2010 werd Sudan weer terug naar Afrika gevlogen, in de hoop dat de vrije natuur van Ol Pejeta hem zou aanzetten tot voortplanting. Er leefde toen al geen enkele soortgenoot meer in de vrije natuur en nog slechts een paar in dierentuinen. In 2017 waren er nog drie: Sudan en de twee vrouwtjes Najin en Fatu, alle drie in Ol Pejeta.
Zacherias zoent Sudan achter het oor. Hij vertelt hoe heerlijk hij het vindt om onder zijn buik te worden gekrabbeld. „Sudan, good boy ”, spreken zijn bewakers het enorme gepantserde dier liefkozend toe. De dierenarts ziet er op toe dat hij, naast wat hij zelf op de savanne bij elkaar graast, ook een speciaal dieet krijgt van hooi en kilo’s verse worteltjes. Een mini-leger waakt op militaire wijze over zijn veiligheid, vanuit wachttorens, met behulp van afgerichte honden en een helikopter.
In een surrealistisch schouwspel is onder toeziend oog van de wereldpers Sudans sperma afgenomen. Tegen de verwachting in wilde de last male standing zich maar niet voortplanten en het is dus nog steeds niet van een levensvatbaar embryo gekomen. Bovendien staan de twee vrouwtjes te zwak op hun achterpoten om een zwangerschap te kunnen doorstaan.
Sudans sperma wordt nu over de wereld verspreid. In Europa en de Verenigde Staten steken wetenschappers miljoenen euro’s in de speurtocht naar een manier om zijn soort alsnog te redden. Ook wordt onderzocht of stamceltechnologie nog iets uit kan halen.
Intussen maakten de eigenaren van Ol Pejeta een bizarre show van het dreigende uitsterven van de soort. Liefdadigheidsevenementen leveren geld op en Sudan staat prominent op de datingsite Tinder. Het circus is uitgebouwd tot een speciale toer langs de andere bedreigde diersoorten in Ol Pejeta, zoals Grévyzebra’s, hartenbeesten en chimpansees, met Sudan als hoofdattractie.
Tienduizenden mensen inclusief beroemdheden kwamen op bedevaart. Tot voor kort mochten bezoekers hem ook heel eventjes aanraken en dat bracht een bijzondere psychologische reactie teweeg. Sudan roept gevoelens op zoals alleen de vertroetelde reuzenpanda’s kunnen. Toen er nog toeristen bij de neushoorn mochten komen vertelde een aangeslagen tiener dat hij „spiritueel contact met Sudan” had en nog niet helemaal bekomen was van de ervaring. Hij beloofde zich na terugkeer in het Verenigd Koninkrijk te gaan inzetten voor de bescherming van de diersoort. „Die dikke lippen”, zei Anniq, die bij Ol Pejeta werkt. „Sudan is meer mijn geliefde dan een vriend.”
Volgens documentairemaakster Floor van der Meulen heeft het lot van Sudan de wereld tezamen gebracht in Ol Pejeta. „Er zijn mensen uit alle windstreken die hem komen aanraken en ze krijgen er tranen van in de ogen. Ze zijn geroerd en ervaren een diepe liefde. Ik vraag me af of iemand zijn hand legt op Sudans huid voor de spirituele connectie, of omdat het opwindend is deze laatste soort aan te raken.”
Is het niet wat macaber, allemaal? Dat de mensheid eerst de habitat van Sudan vernietigt en hem dan op het laatste moment uitroept tot icoon, om het uitsterven van zijn soort te stoppen?
„We zijn veel te laat”, zegt Van der Meulen. „De tendens lijkt wel dat mensheid keer op keer eerst een dramatisch dieptepunt bereiken en dan tot inkeer komt. We zijn in staat veel schade aan te richten, maar ook om tot schepping te komen.”
In haar documentaire vraagt Van der Meulen iedereen wat Sudan hun heeft verteld. En wat heeft de noordelijke witte neushoorn haarzelf eigenlijk ingefluisterd? Van der Meulen: „Wat hebben jullie mijn soort aangedaan? waarom kunnen jullie mij niet met rust laten? Waarom mag ik niet naast jullie op deze planeet bestaan? Maar ook: laat me met rust, want ik ben oud.”
Fact file:
Rond 1850 begon de uitroeiing van de neushoorn door introductie van moderne wapens. Er zijn er nog een paar duizend over.
Er bestaan vijf soorten neushoorns : die uit India, Java en Sumatra en in Afrika de zwarte en de witte neushoorn, onderverdeeld in de subspecies noordelijke en zuidelijke witte rinoceros. In Ole Pejeta leven er zo’n honderd. Sudan is het laatste mannetje van zijn soort.
Dit verhaal werd gepubliceerd op 5-1-2018 in NRC Handelsblad
Foto’s van Christan Paulussen, behalve de op 1 na laatste van Koert Lindijer.
Op de foto’s staan Sudan en Floor van der Meulen
* Storming Paradise (produced by Keydocs in collaboration with BNNVARA) And 9 Days – From My Window In Aleppo (in collaboration with director Thomas Vroege and Syrian photographer Issa Touma. Produced by Deep Focus Webdocs and Paradox)
