De door de regering geronselde Mohamed Hamdan Dagalo, ook wel Hemedti genoemd, was nog maar net een krijgsheer tegen zwart-Afrikaanse rebellengroepen in Noord-Darfur of hij gebruikte zijn positie om zijn eigen zaakjes te regelen. De toekomstige leider van de Rapid Support Forces (RSF) ging in 2006 op jacht naar een rebellencommandant van het Afrikaanse Zaghawavolk die drie jaar eerder van hem kamelen had gestolen. Toen Hemedti geen spoor van de kudde vond, riep hij toestellen van de Soedanese luchtmacht in om aanvallen uit te voeren op de Zaghawa’s. Deze verstrengeling van belangen, van de overheid en van hemzelf, tekent Hemedti ten voeten uit. Op die manier kon hij uitgroeien van schoolverlater tot kamelenhandelaar, van meedogenloze krijgsheer tot een mededinger voor het presidentschap van Soedan.
Hemedti maakt onderdeel uit van de giftige erfenis van de in 2019 bij een volksopstand afgezette president Omar el-Bashir (1989-2019). Hemedti behoort tot de Arabische bevolkingsgroep de Reizegat, werd in 1975 geboren in buurland Tsjaad en verhuisde naar de West Soedanese regio Darfur, waar hij in de veehandel ging. Voortijdig verliet hij de middelbare school en liet zich ronselen voor de Arabische militie de Janjaweed, hulptroepen van Bashir in een oorlog tegen Afrikaanse rebellen. Die oorlog in 2003 in Dafur leidde tot een kwart miljoen doden en duizenden geblakerde dorpen en stadjes, vrijwel zonder uitzondering van Soedanezen van Afrikaanse afkomst.
Bashir creëerde met de Janjaweed in het verafgelegen Darfur een monster. Hij vormde de Janjaweed in 2013 om tot de RSF en nam de militie in het nationale leger op. Na de oorlog in Darfur begin deze eeuw hielpen de RSF de regeringsstrijdkrachten vervolgens opstanden bestrijden in de regio’s de Nubabergen en de Blauwe Nijl en al in 2013 assisteerden ze bij het neerslaan van volksdemonstraties in de hoofdstad. Vanaf 2016 zette de regering hen ook in om langs de grenzen migranten aan te houden, een politiek geëntameerd door een hulppakket van de Europese Unie aan Soedan om migratie tegen te gaan. Als huurlingen vochten tienduizend RSF-strijders mee met een door Saoedi-Arabië geleidde coalitie in Yemen, wat Hemedti veel inkomsten en aanzien opleverde onder Arabische landen in het Midden-Oosten.
De lange man met de sarcastische glimlach van een ondeugend kind stelde zich niet tevreden met de positie als leider van hulptroepen maar werkte heimelijk aan zijn eigen machtspositie. Hij smeedde allerlei gewapende groepjes samen in de RSF en rekruteerde daarvoor strijders overal in de Sahel-landen. Met goud uit zijn Jebel Amer mijn en de smokkel van drugs, wapens en gestolen auto’s bouwde Hemedti een financieel imperium op dat zich deed vergelijken met die van het nationale leger, dat tachtig procent van de economie controleerde. Door een combinatie van zaken en geweld maakte hij de RSF rijk, autonoom en bijna onaantastbaar.
Bashir zag Hemedti als zijn beschermer maar de RSF-leider keerde zich tegen zijn schepper en hielp hem in 2019 afzetten. Hemedti’s positie na 2019 als vicevoorzitter van de tijdelijke bestuursraad van het land onder Bashirs opvolger president Burhan was niet die van een ondergeschikte; hij was inmiddels uitgegroeid tot een invloedrijke aandeelhouder in de competerende patronagenetwerken die Soedan al van voor de onafhankelijkheid in 1956 in hun politieke en economische greep houden. Deze handelsnetwerken komen historisch van vooral langs de Nijloevers tussen Khartoem en de stad Atbara stroomafwaarts, waar de Nijl begint te kronkelen en niet meer bevaarbaar is. Zij domineren Soedan, tot ergernis van veraf gelegen en gemarginaliseerde regio zoals Darfur en Hemedti. In 2023 was zijn RSF beter bewapend en gefinancierd dan het door corruptie aangevreten regeringsleger. Nu kon Hemedti de strijd aangaan met Burhan.
Chaos en straffeloosheid horen bij de RSF, ten koste van burgers. De militie schoot op onbewapende demonstranten in Khartoem en bond stenen aan hun voeten en wierp hun in de Nijl. De RSF-strijders verkrachten jonge vrouwen in hun kazernes en binden tegenstanders met de handen op de rug en laten ze aan boomtakken bengelen. Plunderen is hun specialiteit. Bij de oorlog in Darfur eerder deze eeuw werd de grenspost Foro Burunga wel de ‘anus van het conflict’ genoemd, want van hier verlieten vele gestolen goederen het land naar Tsjaad. De afvoer van de buit verloopt tegenwoordig via de zuidoostelijke streek van Libie, een gebied onder controle van de Libische krijgsheer Haftar.
Hemedti wegzetten als louter een criminele krijgsheer zou de onderliggende oorzaken van de strijd in Darfur verhullen. Hij werpt zich op als een strijder voor een meer pluriform Soedan, met geen religieuze dictatuur van fundamentalisten en meer rechten voor gebieden in de periferie. De klimaat crisis in de afgelopen halve eeuw kwam vooral in Darfur hard aan maar het machtscentrum in Khartoem negeerde de ramp.
De oorlog in Darfur is wel de eerste milieuoorlog van Afrika genoemd. Herders en boeren vechten over de slinkende hulpbronnen, het gebied kan de bevolkingsdruk niet meer aan. Vroeger bleef er genoeg water achter in de kreken, nu houden zelfs de bassins onvoldoende water vast. De Sahel, waarvan Soedan deel uitmaakt, is een van de snelst opwarmende plekken ter wereld – 2 graden warmer dan een eeuw geleden.
Van oudsher maakten landbouwers en nomaden onderling afspraken over de toegang tot het land. Boeren gaven nomaden het recht om na de oogst de verdroogde stengels van de gierst op te eten. Maar sinds de oorlog begin deze eeuw verbranden ze de droge rietstengels op hun velden om de veehouders uit de buurt te houden. Dat wantrouwen tussen boer en nomade wakkerde Hemdti verder aan door de afgelopen maanden kampen van ontheemde Afrikaanse landbouwers rond El Fasher aan te vallen en er honderden inwoners te vermoorden. Zo tekent zich in het conflict steeds scherper een raciale scheidslijn af tussen Arabieren en Afrikanen. Etniciteit en rascisme zijn niet de basis van het conflict. Deze ligt in een ingebedde cultuur van politiek geweld in Soedan, waarin mensen als Hemedti zo goed gedijen.
Dit artikel verscheen op 17-11-2025 in NRC
