Er hangt geweld in de ijle lucht op de top van het Maugebergte. Met grimmige blikken staan in hun kleine nederzetting de bewoners voor de gesloten winkels. Ze willen niet praten. Tot een jongere bewoner agressief zegt: “Werkt U voor het bosdepartement? Flikker dan op”. Daarna neemt de dorpsoude Rinan Tonui het woord. “Die boswachters steken onze huizen in brand en verjagen ons uit ons woongebied”, zegt hij boos.
Kenia wordt kaal. De grootste verandering in het landschap de afgelopen halve eeuw is het verdwijnen van bomen. Waar vroeger bomen stonden, op bergen en vlaktes, ploeteren nu boeren op akkers. Waar vroeger nomaden over verlaten boomsavannes met hun vee trokken, verdringen ze zich nu rond de schaarse waterplaatsen en moeten steeds verder om gras te vinden. De oorzaak is klimaatsverandering door mensenhanden. De frontlinie tegen die grote klimaatsverandering ligt in de hooglanden van het Maugebergte.
De eerste druppels van de rivier de Mara vallen in de wouden op het Maugebergte. Die rivier slinkt steeds meer en het effect is duidelijk te zien een paar honderd kilometer stroomafwaarts. In hete lucht op de vlaktes klinkt het geluid van proestende nijlpaarden in de Mararivier. Hier voltrekt zich jaarlijks een van de wonderen van de natuur. Twee miljoen gnoes en zebra’s zwermen op hun jaarlijkse migratie vanuit het zuiden in Tanzania uit over de grassavanne in Kenia en bereiken de rivier de Mara. Die moeten ze oversteken en als in een massapsychose springen ze in het water met krokodillen, die honderden aan flarden scheuren. Duizenden toeristen uit heel de wereld stromen voor dit spektakel rond augustus naar het Keniaanse wildreservaat Maasai Mara. Maar deze natuurlijke massaslachting loopt nu gevaar, evenals het unieke reservaat van 1500 vierkante kilometer vol met wilde dieren.
De oorzaak is de vernietiging van de natuur hogerop in het Maugebergte. De regering van president Uhuru Kenyatta wil daaraan nu een einde maken en zette daarom onlangs 60 000 kleine boeren uit het gebergte zetten. Aan de top van het Maugebergte ruist het water dat aan de rechterkant uit de donkergroene broccoli van het woud stroomt, links liggen de heuvels waarop mensen gewassen verbouwen. Koeien, kippen en ezels laten van zich horen. Dorpsoudste Rinan Tonui zwaait met het eigendomsbewijs van zijn akker en wijst naar de zwaarbewapende leden van het Bosdepartement die in het schoolgebouwtje hun hoofdkwartier vestigden. Omstanders joelen. “Waarom verjagen ze onze kinderen uit de school en ons uit onze huizen en van onze akkers. De regering heeft ons belazerd, want ze gaf ons zelf jaren geleden de eigendomsbewijzen”.
De bergketen de Mau is de zuidwestelijke muur van de Rift Valley, een diepe scheur in het continent van noord naar zuid. Het gebergte vormt het grootste waterreservoir van het land en heeft het grootste woud. Het ecosysteem werkt er als volgt: Door de hete lucht boven het Victoriameer ontstaat vochtige lucht, boven het woud ontwikkelen zich vervolgens wolken, die zich openen. Als een spons nemen de wouden het water op en laten het gestadig naar beneden vloeien. Zijn de bomen verdwenen, dan openen de wolken niet meer en als ze dat wel doen stroomt het water gewelddadig naar beneden over de kale aarde.
In de afgelopen twintig jaar werd een kwart van het 400 000 hectare grote woud op de Mau gekapt door rijke politici en arme boeren die illegaal delen van het woud annexeerden. Daarom is er nu soms te veel en soms te weinig water. Neem Narok bijvoorbeeld, halverwege stroomafwaarts naar het wildreservaat. Als na een stevige bui het water van het gebergte naar beneden raast, onbelemmerd door bomen, verandert het stadje in een meer.
Narok is de hoofdstad van de gelijknamige deelstaat, de rijkste deelstaat van het land vanwege het toerisme. “Er stromen twaalf rivieren uit de Mau”, legt de waterdeskundige Cornell Omondi uit in Narok. “Deze stromen alle windrichtingen uit en monden uit in vijf meren, waaronder het Victoriameer waar de Nijl ontspringt. Ze bevloeien de Maasai Mara en de wildparken Nakuru en Serengeti in Tanzania. Ook liggen er veel plantages op de hellingen, waar nu al bepaalde theesoorten niet meer willen groeien. Ten minste vijf miljoen inwoners in Oost Afrika zijn afhankelijk van de in het Maugebergte ontspringende rivieren”.
Rond Narok liggen grootschalige landerijen waar eens de Maasai met hun kuddes trokken. Grote moderne oogstmachines trekken over het bewerkte land. Hoewel dit gebied traditioneel behoort aan de Maasai vestigden zich hier landbouwers van de stam de Kalenjin. Ze deden dat onder de bescherming van de toenmalige president Daniel arap Moi (1978-2002), een Kalenjin.
Landjepik in het Maugebergte is vermoedelijk het grootste corruptieschandaal van Kenia sinds de onafhankelijkheid in 1963. Land is in Kenia een middel voor politieke patronage. In 1895 was 30 procent van het land bedekt met bos, begin deze eeuw was dat nog slechts twee procent. In de koloniale tijd bezaten blanken de 20 procent meest vruchtbare grond. Beloftes bij de onafhankelijkheid in 1963 voor een eerlijke landverdeling werden de grond ingeboord door landjepik van politici, eerst aangevoerd door president Jomo Kenyatta (1963-1978), daarna door Daniel arap Moi. Ze gaven akkers aan hun medestanders en stamgenoten weg. Met de bevolkingstoename van één miljoen zielen per jaar heeft Kenia nu de vijftig miljoen inwoners bereikt en de landbouwgrond is op. Inhalige politici wijken uit naar de laatste wouden. “De meest invloedrijke medewerkers van Moi eigenden zich grote lappen grond toe in het Maugebergte”, zegt Omondi. “Om zich in te dekken tegen deze diefstal gaven ze er aan hun arme stamleden kleine stukjes akker en verstrekten hun vervalste eigendomsbewijzen”.
Het Maugebergte werd een openbare marktplaats voor politieke en commerciële belangen, ten koste van miljoenen mensen en dieren. Het wildreservaat de Maasai Mara, waar paus John Paul in 1985 een jonge neushoorn zegende, loopt ernstig gevaar. Paul Laerat is er chauffeur voor toeristen. “Soms staan bij de rivier wel vijfhonderd toeristen te wachten tot de gnoes de oversteek wagen”, vertelt hij met een blik op luierende nijlpaarden en krokodillen. Op de achtergrond schuift over de golvende vlaktes een kudde olifanten in beeld, op een bollend heuveltje spiedt een leeuwin naar een prooi. “Vorig jaar kwamen de toeristen voor niets, want bij lage waterstand worden de wildebeesten de krokodillen gewaar en weigeren ze over te steken. Ook regent het steeds minder en dan komen de gnoes helemaal niet meer uit Tanzania omdat er geen vers gras in Kenia groeit”.
Daniel ole Muli is een Maasai, en woont rond de Maasai Mara. Hij grijpt in afgrijzen naar zijn hoofd als hij de verschillen met vroeger uitlegt. “Er groeide overal gras en er doolden veel meer wilde dieren. Tot twintig jaar geleden moest je tot aan je schouders door de Mara waden. Nooit droogde de rivier op. Maar vorig jaar evenals vorige maand was er niet meer dan een stroompje”.
De Maasai noemen de rivier ook wel Enkipai, de rivier van geluk. Als krijger trok Daniel vroeger ieder jaar het Maugebergte in, naar deze plaats ‘waar het nooit opdroogt’. “Wie zich waagde in het moeras in de Mau waar de rivier ontstaat, werd er met zijn vee door de grond opgeslokt”, vertelt hij. “De rivieren willen niet meer stromen zoals vroeger”, lamenteert hij. “Als mensen leven zonder de natuur te beschermen, dan gaan we allen ten onder”.
Dit verhaal verscheen eerder in NRC Handelsblad op 23 october 2019
De genoemde settlers in het verhaal zijn inmiddels het Mau gebergte uitgezet door de overheid.
