Toegegeven, reizen met een Nederlandse staatssecretaris in het buitenland behoort niet tot de meest opwindende gebeurtenissen van het journalistieke metier. De betrokkenheid bij Afrika is de afgelopen jaren afgenomen.
Waar vroeger de Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk zijn invloed gebruikte om zich te mengen in vredesbesprekingen in Zuid-Sudan, is het Nederlandse engagement nu beperkt tot zuiver ontwikkelingswerk: waterputten, landbouwprojecten, hulp voor het opzetten van programma’s voor justitie en training van politie. ‘Speerpunten van het nieuwe beleid’, zoals demissionair staatssecretaris van Ontwikkelingssamenwerking Ben Knapen tijdens zijn bezoek aan Zuid-Sudan benadrukte.
Maar dat wisten de meereizende journalisten natuurlijk al; We willen graag nieuws brengen. Dus richt ik me op de opening van de Nederlandse ambassade in Juba. Die is al elf maanden open, maar op donderdag kwam Knapen officieel het lintje doorknippen. Misschien zit hier een Nederlands nieuwtje in? Want het heeft met PVV-leider Geert Wilders te maken.
Anti-islam
De Nederlandse regering sloot tien ambassades in de wereld (vijf in Afrika), waaronder bijvoorbeeld in het economisch belangrijke Kameroen. Waarom gaat er dan juist één open in Zuid-Sudan? Al lange tijd hoor ik in Nederlandse diplomatieke kringen dat de vestiging van deze ambassade onderdeel was van het regeerakkoord met gedoogpartner PVV. Want in een simpele visie van het conflict in Sudan heeft het christelijke zuiden zich afgescheiden van een niet altijd even vriendelijke moslimstaat in het noorden. Anti-islam dus.
Maar nee, hoewel de Nederlandse regering al weer is gevallen, wil de demissionaire staatssecretaris niet bevestigen dat Wilders die invloed heeft gehad. ‘Ik begrijp niet helemaal waar het verband ligt’, antwoordt Knapen onschuldig.
Hij is wel uitgesproken over de keus tussen Soedan en Zuid-Soedan op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. ‘We hebben de keuze gemaakt voor Zuid-Soedan.’ In de Soedanese hoofdstad Khartoum heeft Nederland wel een ambassade, maar de ontwikkelingshulp aan het land is geschrapt. Veel Westerse landen voeren hetzelfde beleid en de regering in Khartoem neemt ze dat niet in dank af. Als represaille krijgen nieuwe, in Zuid-Sudan gestationeerde diplomaten geen visum van Khartoum om naar Sudan te reizen.
Corruptie
Bij gebrek aan nieuws van Nederland in Afrika valt er genoeg te melden over Zuid-Sudan zelf. Het nieuws werd daar de afgelopen dagen beheerst door een uitgelekte brief van president Salva Kiir aan zijn ministers en andere overheidsambtenaren over corruptie. Er blijkt de afgelopen jaren vier miljard dollar te zijn ‘verdwenen’. En Kiir roept de schuldigen op dit geld terug te storten.
In een gesprek met vice-president Riek Machar spreekt Knapen, zoals dat in diplomatieke taal heet, ‘zijn bezorgdheid’ over de corruptie uit. En hij belooft andere donorlanden te consulteren om er gezamenlijk iets tegen te doen.
‘Zeker er is hier corruptie’, vertelt Knapen na het onderhoud met Machar. Goed, dat is gezegd. Maar er volgt wat lijkt op een oproep voor begrip:’‘De informatie komt van het IMF dat inkomsten en uitgaven heeft bekeken. Het is zeer de vraag of het allemaal corruptie is. En toen Zuid-Sudan in 2005 en daarna opeens veel olie-inkomsten kreeg, bestond er nog geen Centrale Bank en geen ministerie van Financiën. In een niet-bestaande staat met veel inkomsten is dat het recept waarbij er alles mis kan gaan.’
Waaraan Knapen toevoegt: ‘Ik ben blij dat Salva Kiir actie gaat ondernemen. Want het is een enorm bedrag dat hier genoemd wordt.’
Donorlanden
Diplomatiek harde woorden. Maar voor wie waren die bestemd: voor Zuid-Sudan of voor consumptie in Nederland, waar ontwikkelingshulp politiek hard moet worden verdedigd? De berichten over grootschalige corruptie dateren al van vijf jaar geleden. In het begin keken de Westerse donorlanden de andere kant uit. Want, inderdaad, Zuid-Sudan was nog jong en onervaren. Maar al sinds ruim twee jaar vertellen vertegenwoordigers van donorlanden in Juba dat ze de corruptie niet meer met de mantel der liefde willen bedekken.
Amerika overhandigde Kiir al eerder een lijst van corrupte ministers, waarna de Zuid-Sudanese president niet in actie kwam. Kritische leden van de regeringspartij de SPLM vertellen al jaren dat misbruik van fondsen de spuigaten uitloopt. De corruptie houdt een patronagesysteem in stand en indirect leidt dat tot een vorm van stabiliteit van de politieke klasse. In het belang van die stabiliteit zal de corruptie nog wel een tijdje door de vingers worden gezien.
Een bezoek van een Nederlandse demissionaire staatssecretaris kan daar weinig aan veranderen. Want er is een verschil tussen de harde realiteit en de waarheid van de diplomatie.
