Jongens hangen rond bij hun ontmoetingsplaats aan de rand van de sloppenwijk in Nairobi, als een luxe four wheel drive auto stopt. Een jonge vrouw – poenig gekleed, felle lippenstift, hoge hakken – stapt over het modderige pad naar de auto, waarvan de deur galant openzwaait. „Gelukspoes”, roepen de jongens haar na. Zij weten dat ze geen kans maken bij Sarah, ze heeft een relatie met een rijke man, haar sugar daddy.
Sarahs vriendin en medestudente heet Kali. Zij is jaloers. „Ik wil ook een sugar daddy”, zeurt ze. „Ik wil ook goed leven. Ik heb heel veel vriendinnen met sugar daddies.”
Een financiële sponsor van oudere leeftijd, in ruil voor seks en ander vermaak: dat is in Afrika een sugar daddy. Of een blesser, zoals deze sponsors in Zuid-Afrika heten. Deze verhouding tussen jong en oud wordt ook wel generational of transactional seks genoemd.
Sugar daddies zijn geen nieuw fenomeen, maar er zijn er wel steeds meer. In de Liberiaanse hoofdstad Monrovia zag ik eens een meisje in gerafeld T-shirt met het opschrift ‘Your boyfriend is my ATM’. In Zuid-Afrika zoeken meisjes op speciale websites naar blessers. „Het verschijnsel neemt steeds meer toe, zowel in de steden als op het platteland”, zegt Kopano Ratele, invloedrijk psycholoog en als hoogleraar verbonden aan het Instituut voor Sociale en Gezondheidswetenschappen in Kaapstad.
Uit een pas gepubliceerd onderzoek in Kenia van communicatiebedrijf Well Told Story blijkt dat twee van de drie ondervraagden het geen probleem vinden als iemand een al dan niet geheime rijke lover heeft. Een op de drie houdt er zelf zo’n ‘sponsor’ op na.
In buurland Tanzania bleek uit eerder onderzoek dat een meerderheid van zowel jongeren als hun ouders transactional seks aanvaardbaar vindt. „Meisjes willen zekerheid, ze willen een goed betalende partner. Daarom zijn er sugar daddies. Ze willen onafhankelijk worden van mannen”, zegt Maura, een Keniaanse student van 25 jaar. „Het probleem voor ons jongens is hoe we kunnen concurreren met rijke en ervaren sugar daddies. Doen wij het beter in de seks?”
Zorgen om penislengte
Jongens voelen zich bedreigd door sugar daddies, zo blijkt in Ghana uit onderzoeken van de organisaties Curious Minds en Youth Advocates. Zij zien de markt om een goede vrouw te vinden worden verpest door oudere, rijke kerels of anderen die hoger op de sociaal-economische ladder staan. Zij maken zich zorgen over het enige wat zij, bij gebrek aan andere voordelen, in de aanbieding hebben: goede en voor de meisjes bevredigende seks. Als een van hun grootste zorgen noemen de jongens in Ghana in het onderzoek de lengte van hun penis.
Voor meisjes geldt dat zwangerschap een bewijs is van vruchtbaarheid en zo een welkom ticket naar een betere toekomst. Zij tonen zich verrassend realistisch over het feit dat onderwijs geen garantie biedt op een beter leven. Nee, dan is het handiger een rijke vent of ‘man met toekomst’ aan de haak te slaan. Als een van hun grootste zorgen, blijkt uit het onderzoek in Ghana, noemen zij de vraag of ze voldoende kinderen kunnen baren.
Afrika verandert razendsnel en oude zeden en waarden verdwijnen of raken in verval. Heeft de forse economische opbloei van de afgelopen vijftien jaar een sociaal-culturele revolutie teweeggebracht en oude seksuele zeden weggevaagd? Net als in blank Amerika en Europa in de jaren zestig gebeurde?
„Ja, in het Westen was toen sprake van een morele bevrijding”, zegt hoogleraar Ratele. „In Afrika is seksualiteit iets heel anders. Lichaamsdelen als borsten kunnen hier altijd al openlijk worden getoond, zonder daarmee gevoelens uit te lokken. Wij hadden geen seksuele revolutie nodig in Afrika, er bestond hier altijd al een sekspositieve cultuur.”
Seks rond de mijnen
Kopano Ratele beziet de opkomst van de sugar daddies vooral in sociaal-economische context. Het financieel ondersteunen van jonge meisjes in ruil voor seks gaat in zuidelijk Afrika vermoedelijk ruim 150 jaar terug. Toen begon de arbeidsmigratie naar de mijnen. Mijnwerkers, die twee keer per jaar naar huis op het platteland gingen, zochten seks rond de mijnen. Jonge meisjes vulden het vacuüm.
In Kenia begonnen de kolonisten rond 1900 Afrikanen naar de steden te halen om voor hen toiletemmers te legen en andere huishoudelijke taken te verrichten. Ook deze arbeiders hielden er al snel een extra ‘stadsechtgenote’ op na.
Seks buiten het huwelijk was en is in Afrika gewoon. „De big man in een dorp is een polygamist”, zegt Ratele. „Op latere leeftijd neemt hij een nieuwe en jongere vrouw. Hoe beter je er materieel voor staat, des te meer keuze heb je. Nog steeds hebben stamhoofden en koningen in de zuidelijke Afrikaanse landen multiseksuele verhoudingen.”
Het geven van geschenken staat centraal in de cultuur. „Cadeautjes geven hoort bij de dagelijkse omgang. Als respect voor degene die je bezoekt, maar ook als je met een vrouw hebt geslapen met wie je niet trouwt”, vervolgt Ratele. Vroeger spraken Zuid-Afrikanen over taxi queens, scholieren die gratis vervoer naar school kregen in ruil voor een seksuele gunst. „Seksuele relaties veranderen snel”, stelt Ratele. „In de steden omdat vrouwelijke studenten grotere materiële behoeften hebben dan vroeger. Buiten studiegeld willen ze dure make-up en een prachtig mobieltje. En ook in de dorpen zie je de invloed van geld. Degenen die wegtrokken, keren terug met geld. Ze kunnen zich nu meer vrouwen en kinderen permitteren.”
„Er loeren gevaren door de sugar daddies”, waarschuwt Kopano Ratele. Zoals geweld en uitbuiting. „Eén op de vier Zuid-Afrikanen wordt geconfronteerd met geweld bij seks, belangrijk deel ervan komt door de sugar daddies.” Hij wijst op een onderzoek op het platteland in de Zuid-Afrikaanse Kaapprovincie onder ruim 1200 jongeren in zeventig dorpen: 17 procent bleek geld te krijgen voor losse seksuele contacten, maar te klagen over toenemend geweld als gevolg ervan.
Het fenomeen sugar daddies lijkt dus zowel een gevolg van aanhoudende armoede als van groeiende rijkdom. Het bevestigt de traditionele macht van de oude man, maar ook de groeiende onafhankelijkheid van de jongere vrouw. Hoogleraar Ratele: „Er zijn zo veel invloeden die tegenwoordig vrij spel hebben – traditie en internet, religie en onderwijs – dat moeilijk valt vast te stellen wat de oorzaak is van de opmars van de sugar daddy.”
Dit artikel werd gepubliceerd in NRC Handelsblad op Maandag, 8 augustus 2016
Foto’s Rwanda van Petterik Wiggers
